search_api_autocomplete

Voorwoord

Jean-Paul Servais, Voorzitter van de FSMA

Geachte lezer,

Het is mij een genoegen om u het jaarverslag van de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) over het jaar 2023 voor te stellen. Dit verslag gaat in op de belangrijkste thema’s die in 2023 speelden en brengt verslag uit over de verschillende toezichtsactiviteiten die de FSMA verrichtte.

Geopolitieke spanningen wegen op de Europese economie

2023 was een jaar waarin spanningen tussen grote economische machten een toenemende invloed hadden op de wereldeconomie en op de Europese concurrentiepositie. Deze spanningen confronteren Europa met de realiteit dat het continent voor een aantal factoren de voorbije decennia erg afhankelijk is geworden van andere werelddelen.

Denk maar aan de goedkope energie uit Rusland, die na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne is weggevallen. En Europa staat ook algemeen voor de uitdaging om industrieel en technologisch minder afhankelijk te worden van productie uit andere regio’s van de wereld. Europa heeft nood aan investeringen om de economie te verduurzamen, eigen essentiële basisbehoeften zelf te kunnen produceren, technologisch aan de top te staan en zijn eigen defensie uit te bouwen.

Deze geopolitieke spanningen leidden onder meer tot toenemende handelstarieven, verstoringen in toeleveringsketens en onzekerheid op de financiële markten. In dergelijke tijden zijn sterke instellingen nodig en wint internationale samenwerking alleen maar aan belang. Zoals u in dit verslag kan lezen, is de internationale en Europese context en samenwerking dan ook steeds belangrijker geworden voor ons werk.

Ook de kapitaalmarkten, waarvoor de FSMA in België bevoegd is, winnen aan belang voor de financiering van de economie, met inbegrip van de transitie op de gebieden van duurzaamheid en digitale ontwikkeling, en er bestaat een brede consensus dat de kapitaalmarktenunie binnen de EU verder versterkt moet worden.

De FSMA stelt haar expertise ter beschikking van het Belgische voorzitterschap…

Die Europese context was heel aanwezig tijdens de eerste zes maanden van 2024. België was in de eerste helft van 2024 voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Het was de dertiende keer dat België de rol van Raadsvoorzitter opnam. De vorige keer dat België mee aan het roer van de Europese Unie stond, dateerde van 2010.

Het spreekt voor zich dat dit voorzitterschap in de loop van 2023 grondig werd voorbereid en dat de FSMA haar expertise ter beschikking stelde van het Belgische voorzitterschap. En met succes. Want de FSMA-experten werkten mee aan het bereiken van akkoorden over nieuwe wetgeving tussen de Raad van ministers van Financiën en het Europees Parlement.

Deze akkoorden hadden onder meer betrekking op maatregelen om kmo’s makkelijker toegang te geven tot de beurs, een Europees kader voor duurzaamheidsratings op ecologisch en sociaal vlak en op het vlak van governance (ESG) en de herziening van de Europese marktinfrastructuurverordening.

… en zet financiele educatie in de schijnwerpers

In het kader van het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie organiseerde de FSMA samen met de Europese Commissie in de FSMA-gebouwen een high level internationale conferentie over financiële geletterdheid. De conferentie was een groot succes, met 250 personen in de zaal en nog eens evenveel die de conferentie online volgden.

De internationale conferentie stond in het teken van financiële geletterdheid, weerbaarheid en inclusie. Het was een ideale gelegenheid om experten op deze vlakken van gedachten te doen wisselen over strategieën en concrete initiatieven ter zake. In totaal namen meer dan twintig sprekers het woord tijdens speeches en paneldiscussies. Onder die sprekers waren Europees commissaris voor financiële diensten Mairead McGuinness, vice-eersteminister Vincent Van Peteghem en staatssecretaris Alexia Bertrand.

Voor de deelnemers ter plaatse was de conferentie ook de ideale gelegenheid om het Wikifin Lab, het in de wereld unieke centrum voor financiële educatie van de FSMA, te ontdekken. De conferentie diende ook als input voor de Ecofin-vergadering van de ministers van Financiën die enkele dagen later vergaderden in Gent en waar ik de resultaten van de conferentie en de Belgische aanpak inzake financiële educatie - via het Wikifin-programma - kon voorstellen.

IOSCO realiseert belangrijke doorbraken …

Wat internationale samenwerking betreft, speelt IOSCO, de internationale organisatie van financiële toezichthouders, met z’n ruim 130 jurisdicties die samen 95 procent van de wereldwijde financiële markten controleren, een belangrijke rol. En 2023 was voor IOSCO, waarvan ik sinds eind 2022 voorzitter ben, een uitzonderlijk jaar, met doorbraken op een aantal belangrijke domeinen.

Een eerste mijlpaal was het akkoord dat IOSCO bereikte over aanbevelingen voor beleid inzake crypto- en digitale activa. Deze aanbevelingen zijn belangrijk omdat ze de basis leggen voor de wereldwijde regelgevende aanpak van deze markten, met het oog op de bescherming van de consument en een correcte werking van de markt. Beleidsmakers en toezichthouders van over de hele wereld hebben met deze IOSCO-aanbevelingen een kwalitatieve basis in handen voor de regulering van crypto- en digitale activa in hun jurisdicties.

Een tweede grote doorbraak was de goedkeuring van IOSCO van de eerste set van normen inzake duurzaamheidsrapportering die de International Sustainability Standards Board, de ISSB, had opgesteld. Ook hiervan kan het belang moeilijk overschat worden. Deze ISSB-normen moeten ervoor zorgen dat beleggers over betrouwbare informatie beschikken over duurzaamheid. De normen helpen de ondernemingen communiceren over de manier waarop ze de duurzaamheidsrisico’s en -opportuniteiten waarmee ze worden geconfronteerd, identificeren en beheren. 2024 wordt het jaar van de implementatie van deze normen en het is bemoedigend dat minder dan een jaar na de goedkeuring door IOSCO een groot aantal jurisdicties aangeeft de normen wenst te gebruiken.

… en bevestigt het vertrouwen in de FSMA

Na dit uitzonderlijke jaar met belangrijke doorbraken, gaat IOSCO vanaf 2024 vooral focussen op de implementatie hiervan. En het is me een groot genoegen dat ik de eer zal hebben om ook deze verdere werkzaamheden in goede banen te helpen leiden. De Board van IOSCO heeft me immers unaniem herkozen tot voorzitter voor een tweede ambtstermijn van twee jaar. Ik houd eraan de leden van de Board te danken voor hun vertrouwen en kijk uit naar onze verdere samenwerking.

De hernieuwing van mijn mandaat als voorzitter van IOSCO is ook een erkenning van de kwaliteit van het werk van de FSMA en van de uitstekende reputatie die de FSMA internationaal geniet. Ook de recente IMF-missie in het kader van het vijfjaarlijkse Financial Sector Assessment Program bevestigde trouwens de kwaliteit van het toezicht op de financiële sector in België en stelde vast dat de FSMA over een goed ontwikkeld toezichtskader beschikt.

Dankzij die erkenning en appreciatie kan de FSMA mee aan het stuur zitten in de belangrijke fora die de richting bepalen van de internationale financiële regelgeving over globale thema’s, zoals duurzaamheid, digitalisering en het belang van de financiële consument. Dat is een unieke positie, zeker voor een toezichthouder uit een land dat niet tot de G20 behoort.

De FSMA-toekomstprojecten worden gerealiseerd

Die grote internationale thema’s bepalen ook mee de actiepunten van de FSMA. Eind 2022 lanceerde de FSMA 20 projecten voor de toekomst. De projecten hebben als streefdoel om zelf maatregelen te nemen als dat kan of een debat op te starten wanneer een bepaalde problematiek buiten de bevoegdheid van de FSMA valt.

De projecten hebben betrekking op zeven actuele thema’s, met als centrale leidraad een nog meer doorgedreven bescherming van de financiële consumenten en aandeelhouders. De thema’s zijn duurzaamheid en digitalisering, maar ook compliance, checks and balances voor genoteerde vennootschappen, kostentransparantie, onze interactie met hoven en rechtbanken en financiële educatie.

We hebben intussen werk gemaakt van deze projecten. En wel in die mate dat deze projecten intussen, op enkele na, allemaal gerealiseerd of in uitvoering zijn. Ik ga graag wat dieper in op een aantal thema’s en op enkele concrete realisaties van de FSMA in dat verband.

Digitalisering: reclameregels voor cryptoactiva …

Digitalisering is één van de grote hedendaagse thema’s in de maatschappij en in de financiële sector. Een van de belangrijke fenomenen in dit verband is de opkomst van cryptomunten. Om de consumenten bewust te maken van de risico’s die verbonden zijn aan dergelijke activa en de promotie ervan te omkaderen, vaardigde de FSMA in 2023 een reglement uit over de commercialisering van virtuele munten bij consumenten. Het meest zichtbare element is de verplichte waarschuwing ‘Virtuele munten, reële risico’s. De enige garantie in crypto is het risico’.

De FSMA nam in 2023 verschillende stappen, gaande van het sensibiliseren van de marktdeelnemers vóór de inwerkingtreding van het reglement en het contacteren van bepaalde aanbieders tot het nemen van administratieve maatregelen. Zo sprak de FSMA een twintigtal platformen en beleggingsondernemingen aan die de verplichte waarschuwing niet opnamen in hun reclame voor virtuele munten. Na tussenkomst van de FSMA heeft ongeveer de helft daarvan hetzij spontaan voldaan aan de verplichting, hetzij de commercialisering in België stopgezet. De andere helft heeft hetzelfde gedaan na een aanmaning van de FSMA, op straffe van een dwangsom.

… en een focus op finfluencers

Ook de naleving van de publiciteitsregels en andere wetgeving door zogenaamde finfluencers is een belangrijke focus van de FSMA. De FSMA bouwde in 2023 aan een webscrapingtool om finfluencers actief op te sporen op sociale media. Deze tool spoort finfluencers op die reclame maken voor cryptomunten, wat de FSMA in staat stelt om te controleren of ze de reclameregels voor cryptomunten naleven.

De tool spoort ook finfluencers op die financiële derivaten promoten waarvan de commercialisering in België verboden is en finfluencers die beleggingsaanbevelingen posten op sociale media. De FSMA ziet erop toe dat zij zich houden aan de regels. Zo moeten finfluencers die beleggingen aanbevelen, objectieve informatie verspreiden en bekendmaken of ze belangen hebben in de aanbevolen financiële instrumenten. Als de FSMA problemen vaststelt, kan ze waarschuwen, een einde stellen aan bepaalde activiteiten en een administratieve geldboete opleggen.

Duurzaamheid: greenwashing opsporen via data-analyse

De tool om finfluencers op te sporen, is één illustratie van de toenemende mate waarin de FSMA gebruik maakt van data-analyse. Een andere illustratie daarvan vinden we bij ons toezicht in het kader van een tweede wereldwijd belangrijk thema, met name duurzaamheid. In 2023 was duurzame financiering in volle opmars. Bij ondernemingen en financiële marktdeelnemers groeit het besef dat duurzaamheidsinformatie een krachtig instrument is om extra-financiële doelstellingen te bereiken en bij te dragen aan de ecologische en sociale bezorgdheden van de beleggers.

Als toezichthouder ziet de FSMA toe op de gegevens die marktdeelnemers hierover publiceren en gaat ze de strijd aan tegen greenwashing. De FSMA ontwikkelde onder meer een tool om greenwashing bij beleggingsfondsen op te sporen. De tool zorgt voor een geautomatiseerde doorlichting van de portefeuilles van fondsen en laat toe de fondsen te identificeren waarvoor een diepgaand kwalitatief onderzoek aangewezen is om te bepalen of er daadwerkelijk sprake is van greenwashing.

Aandacht voor de kosten en rendementen van financiële producten …

Door het opsporen van greenwashing, dragen we ertoe bij dat de consumenten kunnen vertrouwen op de informatie die fondsen verstrekken. Eveneens om dat vertrouwen van de consumenten te vergroten, is het belangrijk dat de financiële producten die hen worden aangeboden, perspectief bieden op reëel rendement en geen ongerechtvaardigde hoge kosten aanrekenen. Dat betekent dat beheerders van deze financiële producten het belang van de financiële consument steeds vooropstellen en voor een toereikend rendementspotentieel zorgen. Dat value for money-concept is ook op Europees niveau een belangrijk aandachtspunt.

De FSMA nam verschillende initiatieven om bij te dragen tot de value for money. Ze publiceerde een studie over de kosten van Belgische fondsen en nam in 2023 ook het rendement van die fondsen onder de loep. Als de value for money effectief ontoereikend bleek voor een fonds, werd een herstelplan gevraagd. Ook voor andere financiële producten, zoals gestructureerde notes en verzekeringsproducten, deed de FSMA gelijkaardige analyses. Ze voerde ook een studie uit naar de kosten verbonden aan tweede- en derdepijlerpensioenen.

… en ontwikkeling van rekentools om de consumenten te helpen

Om de consumenten te ondersteunen bij de vergelijking van financiële producten, ontwikkelde de FSMA al meerdere tools. Het gaat bijvoorbeeld om vergelijkingstools voor spaar- en zichtrekeningen, die ze ter beschikking stelt op haar website voor financiële educatie Wikifin.be. In 2023 voegde de FSMA daar de eerste vergelijkingstool voor verzekeringen aan toe. Het gaat om een vergelijkingstool voor de zogenaamde familiale verzekering. De tool laat toe om verschillende familiale verzekeringen op een eenvoudige manier te vergelijken op basis van informatie over leeftijd, gezinstoestand en de wens om al dan niet voor een aanvullende rechtsbijstandsverzekering te opteren.

In 2023 maakte de FSMA ook werk van de actualisering van haar vergelijkingstool voor spaarrekeningen. Die moest immers aangepast worden aan de nieuwe regels die in 2024 in voege traden. Deze vernieuwde en gebruiksvriendelijkere ‘Vergelijkingstool spaarrekeningen’ werd in maart 2024 gelanceerd en biedt de consument meer informatie en filters om het aanbod aan gereglementeerde spaarrekeningen te vergelijken.

En om consumenten te helpen in de zoektocht naar een geschikt pensioenproduct, heeft de FSMA een online kostentool ontwikkeld. Deze simuleert het gecombineerde effect van kosten op bijdragen en op de spaarreserves. Zo krijgt de consument inzicht in de impact van verschillende kostentypes op zijn pensioenopbouw in het kader van de tweede en derde pijler. Deze tool werd in april 2024 gelanceerd en we streven ernaar om de tool verder te laten evolueren om in een volgende fase ook de aangerekende kosten te kunnen vergelijken met marktgemiddeldes en uiterste waarden.

Bankierseed voert nieuwe tuchtregeling in

Bovenop deze concrete initiatieven inzake kosten, komen er met de bankierseed ook nieuwe deontologische regels in het belang van de financiële consumenten. Deze regeling werd in januari 2024 gepubliceerd in het Staatsblad. De nieuwe tuchtregeling stelt het belang van de klanten centraal en wil het vertrouwen in de financiële sector ondersteunen, meer bepaald door de individuele verantwoordelijkheid van de bankmedewerkers te benadrukken.

De regeling omvat deontologische regels waarin eerlijkheid, integriteit, vakbekwaamheid, professionalisme en de belangen en de billijke behandeling van de klant centraal staan. Bankdienstverleners gaan vanaf 2025 een eed afleggen waarmee ze zich ertoe verbinden om deze regels na te leven. Er komt ook een centraal register voor tuchtsancties en beroepsverboden. De betrokkenen die aangeworven willen worden in de banksector zullen een bewijs moeten voorleggen dat zij geen beroepsverbod opgelopen hebben.

Wikifin viert zijn tienjarig bestaan

Als essentiële aanvulling op regulering en toezicht, blijft de FSMA onverminderd inzetten op financiële educatie. Het Wikifin-programma voor financiële educatie vierde in 2023 zijn tiende verjaardag. Het is intussen uitgegroeid tot dé referentie inzake financiële educatie in België en uit onderzoek blijkt dat 30 procent van de Belgen al van Wikifin gehoord heeft.

We blijven nieuwe initiatieven ontwikkelen om Wikifin en financiële educatie in de schijnwerper te zetten. Zo startte de FSMA in maart 2024 een roadshow met een opvallend voertuig dat heel België zal doorkruisen en verschillende locaties zoals markten, bedrijvencentra en lokale evenementen zal bezoeken.

Nieuw opleidingsprogramma voor professionals

In de loop van 2024 start de FSMA ten slotte met ‘FSMA Academy’. Dit opleidingsprogramma is exclusief bestemd voor professionals uit de financiële sector en draait rond de regels die de FSMA moet handhaven.

In dit verslag vindt u veel meer informatie over de grote thema’s die de FSMA in 2023 behandelde en over haar toezichtsactiviteiten. Ik wens u een interessante lectuur.

 

Jean-Paul SERVAIS
Voorzitter